Volgens Martijn Messing, projectleider Sociale Innovatie bij provincie Noord-Brabant, is alleen inspireren niet genoeg. Naast willen, moeten mensen ook mee kúnnen doen. Martijn signaleert vijf sociale uitdagingen voor de energietransitie.
De energietransitie is een trein die rijdt, en waarvan het de bedoeling is dat zoveel mogelijk mensen opstappen. Hoeveel mensen dit uiteindelijk lukt en in welk tempo, is de vraag. In het kader van de omgevingswet werd in 2016 door de SGP al de zorg uitgesproken dat grote groepen deze trein zouden missen. Niet zozeer uit onwil, maar bijvoorbeeld omdat ze niet in het juiste netwerk zitten, hun dak niet geschikt is om te isoleren, hun gemeente niet acteert of de bestuurder van hun woningcorporatie over weinig daadkracht beschikt. “Als provincie en Enpuls delen we deze zorg, vandaar dat we samen het programma ‘Sociale Innovatie in Energie’ gestart zijn”, legt Martijn uit. “Met als onderzoeksvraag: hoe zorgen we ervoor dat alle inwoners die wíllen ook daadwerkelijk mee kúnnen doen?"
“Met ons projectteam, waarover je meer leest op www.energiewerkplaatsbrabant.nl, ondersteunen we op dit moment 14 projecten. Eén daarvan is het Europese project ECCO in Het Groene Woud, waarbij het doel is in vijf gemeenten 100.000 zonnepanelen te realiseren en grootschalig energie op te wekken in een natuurrijke omgeving. Ook het project met windmolens langs de A16, voortvloeiend uit het eerste energieakkoord in 2011, is erg interessant voor ons. Het betreft hier een top-down project waarbij 25% van de molens eigendom van de samenleving kan worden. Lokale participatie dus, mogelijk gemaakt door provinciaal gezag.
De vragen en uitdagingen waar we in dit project tegenaan lopen, zijn uiteenlopend. Hoe organiseren we het en hoe krijgen we dit eigenaarschap voor elkaar zonder overheidsinstrumenten om dat mee af te dwingen? Van wie is het geld dat de molens waard zijn? Hoe kunnen we efficiënt samenwerken met netbeheerders en hoe krijgen we de omwonenden - die eerder al een A16 inclusief hogesnelheidslijn door de strot geduwd kregen - zover dat ze de windmolens accepteren? En hoe kan iedereen meeprofiteren, wetende dat nu maximaal 15% van de huishoudens geld kan/wil investeren in de energietransitie?”
“Hoe uiteenlopend ook - en of het nu om zonnepanelen, isolatie, collectieve warmteoplossingen of windmolens gaat - in ieder project zien we grofweg dezelfde vijf sociale uitdagingen naar voren komen”, vertelt Martijn. “Of burgers al dan niet kunnen meedoen, gaat verder dan alleen betaalbaarheid of wetgeving. Veel obstakels blijken te zitten in onszelf als mens.”
“De stap naar aardgasvrij is te groot voor de meeste mensen”, vindt Martijn. “Willen we participatie, dan hebben we te maken met bovenstaande vijf punten. Als in punt 1, 2, 3 of 4 al blokkades zitten, omdat iemand bijvoorbeeld geen plek of geld heeft voor het aanpakken van de eigen woning, kan hij of zij ook niet deelnemen. In het betrekken van bewoners bij gemeentelijke plannen en besluiten, zijn alle randvoorwaarden en de juiste taal van belang. Benader bewoners als mens én als consument. En ja, daar komt de evolutionaire gedragspsychologie, zoals hierboven beschreven, van pas. De mens is gericht op vandaag, niet op morgen. Op zichzelf en niet op het collectief. Laten we hier rekening mee houden bij het bruggen slaan tussen nu en de lange termijn.”
“Voor mij is de energietransitie een succes als iedereen mee kan doen, net als nu het geval is bij stroom en gas”, aldus Martijn. “Er zijn nog genoeg obstakels op te ruimen, dat is de eerste taak. Er draait nu niemand aan de knoppen van een betaalbaar en goed georganiseerd energiesysteem, waardoor het voor veel mensen nog buiten bereik ligt. Woon je momenteel in een (vaak kleinere) gemeente die niets kan doen omdat bijvoorbeeld het hele budget naar de zorg gaat, dan heb je pech. Al zou je willen overstappen, de omstandigheden voor meedoen worden niet vanzelf gecreëerd. Idealiter ontstaat er een samenwerkingsverband tussen regio’s, die samen de omstandigheden en middelen creëren om over 5 tot 10 jaar in alle gemeenten optimaal inwoners te betrekken.”
“Het maakt niet zoveel uit om welke reden, als mensen de overstap maar maken. Mensen die geloven en het klimaat willen redden, gaan als eerst participeren. De rest consumeert, en dat doen we om andere redenen dan CO2-besparing, redenen die heel sterk en doorslaggevend kunnen zijn. Neem bijvoorbeeld iets slechts als kinderarbeid. Iedereen is ertegen, maar de meeste mensen hebben wél iets aan dat door kinderhandjes gemaakt is. Waarom? Omdat het zo’n lekker goedkoop kledingstuk was en ze bij aankoop niet over de herkomst nadachten. Dat is geen waardeoordeel, maar gewoon hoe het in de praktijk werkt. Wij mensen willen haalbaar, betaalbaar en makkelijk en het liefst op korte termijn resultaat. We kopen zonder erbij na te hoeven denken of iets goed is. Het zou dom zijn als we de human nature, de menselijke factor, vergeten bij het realiseren van een duurzame energievoorziening.
Want ja, iets ‘gewoon maken’ werkt. Elektrisch rijden was eerst ook onbekend en onbemind, daarna werd de Tesla een statussymbool en inmiddels staan we in de file voor het laadstation. En die zonnepanelen die we een paar jaar terug nog lelijk vonden? Die zijn nu algemeen geaccepteerd en op menig huis te vinden. De mens is in zijn genen een kuddedier, we kopiëren wat anderen doen. En dat we nog steeds jagers en verzamelaars zijn, werd met het nieuwe hamsteren de afgelopen weken maar weer bevestigd.”
Meer informatie over de Energiewerkplaats Brabant vind je hier.
Dit artikel is onderdeel van de blogserie 'de warmte transitie start vandaag'. In deze blogserie laten we experts aan het woord over de overgang van stoken op aardgas naar andere, meer duurzame, vormen van woonhuisverwarming.
Onze conceptontwikkelaars spraken met tientallen bewoners om te achterhalen hoe ze precies keuzes maken bij woningverbetering. De ontwikkeling van Woonplan was een ware ontdekkingstocht, vertellen ze in dit blog.
Enpuls heeft in samenwerking met voorlichtingsorganisatie Milieu Centraal een praktisch proces en ondersteunende middelen ontwikkeld voor een collectieve wijkaanpak: de Slimme Wijken Aanpak. Daarin staat een stap-voor-stap benadering met isolatiemaatregelen centraal. De Slimme Wijken Aanpak wordt kosteloos aangeboden aan gemeenten en hun energieloketten.
Het Limburgs Energiefonds (LEF) verkoopt de warmtenet-infrastructuur van Mijnwater aan Enpuls, onderdeel van netwerkbedrijf Enexis Groep. Met Enpuls als partner kan Mijnwater verder doorontwikkelen. Zo kan Mijnwater een grotere bijdrage leveren aan onder andere de verduurzaming van de regio Parkstad. Daarnaast kan hierdoor, samen met de betrokken gemeenten, de energietransitie nader vormgegeven worden. Zo kan door deze samenwerking de uitrol van nieuwe warmtenetten versneld gerealiseerd worden. Vandaag hebben Henk Visser namens Enpuls en Philip Tan namens LEF in Heerlen de overname afgerond.
Een nieuwe mijlpaal op de route naar betaalbare, schaalbare en duurzame warmtenetten: negen aannemers hebben zich verbonden aan Enpuls Warmte Infra voor de aanleg van warmtenetten. ‘We zijn heel blij met deze nieuwe partners. We verwachten zelfs nog meer aannemers die met ons bouwteams willen vormen’, zegt projectleider Natallia Tan.
De aanleg van de 1e fase van het Slim Warmtenet Zandweerd in Deventer is gestart. In de Tuinen van Zandweerd is begonnen met de grondwerkzaamheden. Aannemer NTP zorgt ook voor de aanleg van de warmtenetbuizen van de rioolwaterzuiveringsinstallatie naar de Tuinen van Zandweerd. Het warmtenet wordt stapsgewijs in heel Zandweerd aangelegd.
Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) heeft 19 nieuwe wijken aangewezen als proeftuin aardgasvrije wijken. Bij 3 wijken is Enpuls Warmte Infra betrokken. Het gaat om wijken in Deventer, Roermond en ’s-Hertogenbosch. Het doel is om per gemeente ongeveer 500 bestaande woningen op termijn aardgasvrij of aardgasvrij-ready.
Redenen om te kiezen voor collectieve warmtenetten in de gebouwde omgeving. Lees onze beschouwing in de whitepaper.
In 2050 moet Nederland aardgasvrij zijn. De gemeenten staan voor een grote opgave om wijkgericht en planmatig te verduurzamen. Maar waar begin je?
Een warmtenet realiseren? Check vooraf deze lessons learned van ervaringsdeskundigen en vergroot de kans op succes!
De gemeenten staan voor een grote opgave om wijkgericht te verduurzamen. Enpuls ontwikkelde daarom een praktisch proces onder de naam Slimme Wijken Aanpak. Lees de brochure.
Je eigen woning verduurzamen? Maak een plan, doe het stap voor stap en kies jouw logische moment. Dát is de belangrijkste boodschap van Felix en Lars. Zij ontwikkelden de 80-60-40 graden aanpak.
Redenen om te kiezen voor collectieve warmtenetten in de gebouwde omgeving. Lees onze beschouwing in de whitepaper.
Er komt een onderzoek naar de haalbaarheid van een warmtenet in Emmen.
De turbineketel van Tarnoc brengt duurzame verwarming rap dichterbij. Een half jaar geleden won Tarnoc de Enpuls Challenge. Tijd voor een follow-up!